Ελιά, το ιερό δέντρο της ζωής

Με αφορμή την άφιξη της εποχής για την συγκομιδή της ελιάς,  και ένα βιβλίο από τα φοιτητικά μου χρόνια που ξεφύλλισα, αποφάσισα να συλλέξω κάποιες ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τον ρόλο της ελιάς στην ελληνική παράδοση.

Η ελιά ως αυτοφυές γέννημα γίνεται το σύμβολο των ανεξάντλητων δυνάμεων της γης που διαρκώς ανανεώνεται και σαν αγέραστη δύναμη συμβολίζει την ίδια την ζωή. Μέσα από την ελληνική ιστορία και εθιμοτυπία, η ελιά εμφανίζεται σε όλες σχεδόν τις πτυχές της ζωής. Από την καθημερινή, αγροτική ζωή μέχρι τους ολυμπιακούς αγώνες και την ελληνική γαστρονομία.

Πρωταγωνιστής είναι ο ρόλος του δέντρου σε έθιμα και παραδόσεις της ελληνικής επικράτειας.  Στους γάμους, τα γαμήλια στέφανα κατασκευάζονταν από κλαδιά ελιάς  (και σπανιότερα από κλαδιά αμπελιού ή μυρτιάς) τα οποία είχαν φυλακτικό, ευγονικό και αποτρεπτικό για το κακό χαρακτήρα. Στον θάνατο, χρησιμοποιούνταν κατά τον στολισμό του νεκρού και του ταφικού μνημείου συμβολίζοντας την αναγέννηση και την αιώνια ζωή.  Την Πρωτοχρονιά τα παιδιά έκαναν ποδαρικό κρατώντας και χτυπώντας τις πόρτες συγγενών και φίλων με κλαδιά ελιάς, ενώ στην Κύπρο έκαιγαν στο τζάκι κλαδιά για να αποτρέψουν τους καλικάντζαρους. Στη Λέσβο, οι γυναίκες κατά της συγκομιδή της ελιάς, έστυβαν τους καρπούς και άλειφαν το πρόσωπό τους για να είναι γόνιμες.

Υπήρξε σύμβολο της Αθηνάς και της πόλης των Αθηνών στο Ερεχθείο.  Εκείνη η πρώτη ελιά δεν ήταν ούτε πιο όμορφη, ούτε πιο μεγαλοπρεπής, αντίθετα ήταν η πιο γέρικη και η ιερότερη όλων αφού συμβόλιζε την ίδια την ψυχή της πόλης. Η αναβλάστησή της μετά από την πυρπόληση των Περσών το 480 π.Χ. ερμηνεύτηκε ως θαύμα και απόδειξη της ακατάβλητης δύναμης της Αθήνας.

Στη μινωική λατρεία κατεξοχήν ήταν το δέντρο της Μεγάλης Θεάς της βλάστησης, που ως ιερό δέντρο κατά τους μυκηναϊκούς χρόνους μεταλλάσσεται σε πολεμική θεότητα. Στον ιουδαϊκό κόσμο και στην χριστιανική θρησκεία οι δύο Διαθήκες, η Παλαιά και η Καινή συμβολίζονται με δύο δέντρα ελιάς. Στον ορθόδοξο χριστιανισμό θεωρήθηκε το πιο καθαγιασμένο δέντρο διότι ποτίστηκε από τα δάκρυα του Ιησού, και Του πρόσφερε τον ίσκιο του. Αυτός είναι και ο λόγος που βγάζει λάδι, το πιο νόστιμο άρτυμα των φαγητών μας, το προϊόν που δίνει φως στα καντήλια στις εκκλησιές και στα μοναστήρια. Επιπλέον, θεωρήθηκε το δέντρο-σύμβολο της λήξης του κακού και του αγγέλματος της χαράς από τον καιρό του Νώε, όταν το περιστέρι μετέφερε ένα κλαδί ελιάς για να σημάνει το τέλος του κατακλυσμού. Ο καρπός της θεωρείται ο καρπός της εκκλησίας, η πίστη των δικαίων και η ειρήνη επί της γής.

Η ελιά βέβαια πρωταγωνιστούσε κυρίως στις δοξασίες του αγροτικού πληθυσμού.  Σε κάποιες περιοχές της Κύπρου όταν δεν φύτρωναν οι ελιές στους κήπους και στα χωράφια ο λαός θεωρούσε πως  αφού η ελιά ήταν ιερό δέντρο, ήταν ταυτόχρονα και κατοικίες δαιμόνων. Στη Κρήτη, βασικό ορόσημο για το δέσιμο του καρπού ήταν η γιορτή του Προφήτη Ηλία (Άι- Λιάς). Εκείνη την ημέρα έβαζαν ένα κλαδί πάνω στην εικόνα του Προφήτη  και «πέτρωναν» τις ελιές τους τοποθετώντας μια πέτρα στη μασχάλη του δέντρου για να κρατήσει τον καρπό που έχει δέσει.  Θεωρούσαν πως ο καρπός της ελιάς λαδώνεται εκείνη την μέρα, αφού ώντας το λάδι στα έγκατα της γης ανεβαίνει και μπαίνει μέσα στον καρπό.  Φυσικά, η χρήση και η διατροφική αξία του λαδιού, εξαίρεται σε όλη την ελληνική παράδοση.

Πληροφορίες για το λάδι μπορείτε να βρείτε και σε παλιότερη ανάρτησή μου εδώ.

Πηγή πληροφοριών: Μηλίγκου- Μαρκαντώνη Μαρία, Δένδρα, Φυτά, Άνθη, στον λαικό πολιτισμό των νεότερων Ελλήνων, Αθήνα 2006